(Koncizigita versio de ĉi tiu artikolo aperis sur la paĝoj de la revuo MONATO (Majo, 2014) kaj estas kopirajto © de www.monato.net )
En la dimanĉa mateno
de 28 junio 1914 aŭtokavalkado rapidegis tra la stratoj de Sarajevo.
En la ĉefa aŭto veturis unu el la plej potencaj homoj en Eŭropo,
arkiduko Francisko Ferdinando, rekta heredulo de la aŭstra-hungara
trono. Sen lia antaŭscio sep bosnaserbaj murdistoj firme deciditaj
eksigi Bosnion el la aŭstra-hungara imperio atendis lin embuske.
Kiam la aŭtokavalkado haltis ĉe trafikvigla strato unu el la murdistoj, deknaŭjara Gavrilo Princip, elpaŝis el inter la homamaso spektanta la karavanon de nobelaj vizitantoj kaj pafis dufoje je nula distanco celdirekten al la arkiduko kaj lia edzino Sofia. Spite la tujan reagon de la korpogardistoj de la arkiduko por revivigi lin, sango elfluis tra lia uniformo. Post kelkaj minutoj la sonoriloj de preĝejoj tra Sarajevo sonoris la morton de la geparo.
Kiel povis la morto de unu homo konduki al milionoj da mortintoj en milito tiel grandampleksa kaj kruela? Por trovi la respondon al tiu ĉi demando cerbekzerciĝis historiistoj dum cent jaroj.
En julio 1914 ĉiuj en Eŭropo estis konvinkitaj, ke oni batalis en sindefenda milito. Registaroj laboris pene por montriĝi, ke ili ne estis la agresantoj en la komencaj momentoj de la milito, precipe dum la monatoj julio kaj aŭgusto. Tiu estis kerna supozo de la ideo, ke vastaj armeoj da soldatoj kiuj estus bezonataj por la milito ne povus esti rekrutigataj por agresmilito.
Socialistoj, kiuj nombris pluraj milionoj en 1914 ne estus apogintaj agresan eksterlandan politikon kaj emus aliĝi nur al sindefenda milito. Francoj, belgoj, rusoj, serboj kaj britoj estis konvinkitaj, ke ili vere estis implikitaj en sindefenda batalo por justaj celoj. Aŭstroj kaj hungaroj estis batalantaj por venĝi la morton de Francisko Ferdinando.
Germanoj estis konvinkitaj, ke la najbaraj landoj “trudis la glavon” en la germanajn manojn, kaj estis certaj, ke ili ne komencis la militon. Se ne estis ili (kiuj malgraŭ ĉio invadis Belgion kaj Francion en la komencaj semajnoj de la milito) kiu, do, kaŭzis la militon?
Por la venkintoj, tiu estis facila demando por respondi. Ili interkonsentis ĉe la packonferenco de Versajlo en 1919, ke Germanio kaj ĝiaj alianciĝintoj estis respondecaj por kaŭzi la militon. Bazita sur tiu decido oni postulis vastajn kompensojn pro la perdoj kaŭzitaj de la milito. La tiel nomata “militkulpeca deklaro” direktis la longan debaton pri la kaŭzoj de la milito.
Ekde 1919 registaroj kaj historiistoj okupataj pri tiu demando kiel reviziistoj (ili volis revizii la verdikton de Versajlo) konfliktis kun kontraŭreviziistoj konsentintaj kun la trovoj de la venkintoj. Sennombraj publikaĵoj kaj dokumentoj fariĝis haveblaj por pruvi la senkulpecon de Germanio kaj la kulpecon de aliaj.
Dum la intermilita periodo similaj opinioj influis novan interpretadon plu emfazante la senkulpecon de Germanio kiel kaŭzanto de la milito, sed anstataŭe identigas la malsukceson de la alianciĝinta sistemo antaŭ 1914. Tiu interkonsentita opinio daŭris tra la dua mondmilito kaj plue.
La plej granda kontesto al tiu interpretado estis jam vaste konata en Germanio de la 1960aj jaroj, kie la historiisto Fritz Fischer publikigis tute surprize novan tezon, kiu minacis renversi la interkonsenton pri la veraj kaŭzoj de la milito. Germanio, Fisher argumentis, ja havis la plej grandan parton de la respondecoj pri la eksplodo de la milito. Aldone, la gvidantoj de Germanio intence ekkomencis la militon kun la celo adopti viglan internacian politikon mirege similan al la naciismo de Hitlero en 1939.
En la lastaj jaroj la opinio de Fisher siavice ankaŭ estis reviziata. Historiistoj revenis al la argumentoj de la intermilitaj jaroj. Nun la fokuso estis la rolo de Rusio kaj Francio dum la komenco de la milito aŭ ĉu la brita registaro vere estis farinta ĉion eblan por eviti la militon en 1914. Oni ankaŭ malemfazigis la rolojn de Germanio kaj Aŭstrio-Hungario.
Post cent jaroj da debatoj ĉiuj imageblaj interpretoj de la kaŭzoj de la milito ŝajne estis pluesplorataj, reviziataj aŭ forigitaj. Ĉi tiu polemiko daŭros almenaŭ aliajn cent jarojn.
No comments:
Post a Comment