FALSA
EKONOMIO
Aperinta sur Monato 2012/02, p. 18/19
(Ĉi
tiu artikolo mi verkis sub la pseŭdonimo DJ Cane)
La
kristnasko de la jaro 1124 estis neforgesebla por la monfaristoj de
Anglio.
Laŭ
la kutimo de la epoko, la oficialaj monfaristoj pagis al la reĝo por
la rajto stampbati la arĝentajn pencojn bezonatajn por la tiam
limigita komercado en la lando. Tiu libera entrepreno fariĝis tre
profitema. Bedaŭrinde, tiam kaj nun, inflacio estis problemo. Homo
havanta pundon ne povis aĉeti valoron de penco en merkato, kaŭzante
maltrankvilon inter la ordinara popolo, kaj kulpulon oni devis trovi.
La reĝo venigis la monfaristojn al la reĝa palaco en Vinĉestro
[Winchester – urbo situanta en suda Anglio]. Anstataŭ renkontiĝi
kun Sankta Nikolao, la monfaristoj estis akuzataj pri la fuŝmikso de
bazaj metaloj kun arĝento al stampataj moneroj. Kiel puno, oni
fortranĉis la testikojn kaj la dekstrajn manojn de la monfaristoj.
Ekde
la invento de mono kiel medio de interŝanĝo, la kvalito kaj origino
de moneroj estas afero severe kontrolata de la registaro, kaj eĉ ĝis
modernaj tempoj, kruelaj formoj de puno ekzistis en Anglio por tiuj,
kiuj aŭdacis stampbati siajn proprajn monerojn.
Kiel
falsi moneron? Se oni havas moneron faritan el noblaj metaloj – oro
kaj arĝento – tre evidenta artifiko estas fandi la aŭtentikan
moneron kaj aldoni bazan metalon, kiel kupron aŭ plumbon, kaj sekve
restampbati la falsajn monerojn konservante la saman motivojn de la
aŭtentikaj, sed nun en multe pli granda kvanto. Evidente, ĉar kupro
estas malpli densa ol oro kaj arĝento, la falsitaj moneroj pezos
malpli ol la aŭtentikaj moneroj, kaj tion oni facile povos malkovri.
Interese, ke tre malutila blanka metalo enhavanta pli altan densecon
ol oro, kaj pro tio iam interesa al falsistoj, ironie fariĝis metalo
kun valoro multe pli alta ol oro. Tiu malutila metalo nomiĝas
plateno.
Pli
simpla tekniko taŭga por etaj falsistoj estas la uzado de bazaj
metaloj enhavantaj malaltan fandopunkton, kutime pro la uzo de alojo
plumbobazita kaj ŝablonoj preparitaj per metodo uzanta hardigitan
argilon. La metodo rezultigas monerojn en koloro arĝenteca, kiu
malsamas al la koloro de la aŭtentikaj moneroj. Por ke ili sukcese
cirkulu en la medio senrimarke, oni devas ilin orfarbi. Grandegan
ekzemplon de stulteco donis la reĝa monerfarejo de Britio en 1887.
Oni stampbatis arĝentan sespencan moneron (£0,025) kaj oran
duonsuverenon aŭ duonpundon (£0,50). Ambaŭ moneroj havis esence la
saman grandecon kaj fasonon, kaj eĉ ne havis la indikon de la valoro
de la moneroj. Neeviteble, falsistoj tuj ortegis la sespencajn
monerojn interŝanĝante ilin kiel duonpundojn kun nesingarduloj. En
la sama jaro la registaro agnoskis sian fiaskon kaj redesegnis la
monerojn. Kompreneble, la menciitaj falsaĵoj nur prezentos
aprezindan lukron se estos granda diferenco inter la kosto de la
bazaj metaloj uzitaj de la falsistoj kompare kun la kosto de la
altvaloraj metaloj uzitaj de la registaro. Tamen, la registaro,
estante super siaj propraj leĝoj, kopiis ankaŭ plurajn friponaĵojn
de falsistoj kaj nun mem uzas bazajn metalojn en la farado de
moneroj, kies kosto de unu monero estas malpli ol la nominala valoro
de la monero mem.
Oficiala
malnobligo de valuto okazis en malsamaj epokoj kaj lokoj, kiam ajn la
registaro bezonis pli da mono, ol la fisko povus legitime provizi.
Pli konataj ekzemploj okazis dum la finaj momentoj de la romia
imperio kaj dum la reĝeco de Henriko Oka en Anglio, kaj nuntempe tra
la tuta mondo. En la kazo de britaj moneroj la ŝanĝo komenciĝis
dum la unua mondmilito, kiam oraj moneroj estis anstataŭigitaj de
bankbiletoj. Kelkajn jarojn poste, en 1920, arĝentaj moneroj de meza
valuto havis sian arĝentan parton reduktita de 92,5% al 50%. Post la
dua mondmilito eĉ arĝentaj moneroj estis anstataŭigitaj de aliaj,
ĉi-foje faritaj el blanka, kupronikela alojo senarĝenta. En 1983,
kiam eĉ presi bankbiletojn en nominala valoro de 1 pundo fariĝis
multekoste, la pundo reaperis kiel monero el latuna materialo, kvazaŭ
insulto al sia glora formo ora. Kiam la ŝtato mem malnobligas sian
oficialan metalan monon tio malebligas al falsistoj akiri lukron por
siaj falsaĵoj. Tial, falsistoj nuntempe koncentriĝas en la falsado
de bankbiletoj. Tamen, en Britio la brita pundo (£1 monero) ankoraŭ
havas sufiĉan aĉetpovon kaj ĝia malalta stampkosto ankoraŭ faras
ĝin tre alloga falsaĵo, precipe ĉar ĝi estas stampbatita el tre
simpla latuna disko kaj preskaŭ tute ne havanta sekurecajn trajtojn.
En la komenco falsaj pundomoneroj estis falsataj en malgranda skalo
fare de malgrandaj falsistoj uzantaj monerŝablonojn kaj procezon
uzantan malaltan temperaturon por fandi plumbajn alojojn. Tiuj
“moneroj” estis tiam ortegitaj kaj farbitaj, sed dum ilia
cirkulado tuj montriĝis la maldureco de la plumba alojo kaj la
subita eluziĝo de la ora tegaĵo evidentigis la falsan naturon de la
moneroj. Kompreneble, la malfeliĉa ricevinto de tiaspeca falsa
monero nun konstatis, ke iu fripono lasis lin kun ne interŝanĝebla
monero batstampita kelkajn semajnojn aŭ monatojn antaŭe.
Nuntempe
la situacio pri falsado de moneroj ŝanĝiĝis draste. Falsaj moneroj
estas amasproduktataj per kompleksa imitado de la procezoj uzataj de
la reĝa monerfabrikejo uzante rondajn, malplenajn diskojn
eltranĉitajn el latuna lameno, kies diskoj estas tiam stampataj per
altpremaj presiloj. La kvalito de tiuj latunaj falsaĵoj varias, sed
ordinare ĝi estas pli ol sufiĉa por ĉiutaga negocado. La falsitaj
moneroj povas esti kutime trovitaj de homoj kun akraj okuloj kaj
sufiĉaj konoj pri falsaĵoj, sed la kvalito de kelkaj falsaĵoj
estas tiel bona, ke eĉ la plej trejnitaj okuloj kelkfoje ne
distingas inter falsa kaj aŭtentika monero. Kontraŭe al la komencaj
moneroj stampitaj en plumba alojo, moneroj faritaj el latuno estas
malpli rimarkataj en cirkulado. Ju pli ili estas uzataj, des pli
similaj al la aŭtentikaj moneroj ili fariĝas ĉar neeviteble ili
akiras la grataĵojn kaj malpuraĵojn de konstanta manŝanĝo. Falsaj
moneroj en Britio eĉ estas trovataj ene de oficialaj monersaketoj
provizataj de la bankoj kaj en la jaro 2009 ili konsistigis 3,3% de
la pundomoneroj en cirkulado. Falsaj moneroj fariĝis por ĉiuj
praktikaj celoj daŭre kaj esence malkontestebla parto de cirkulado
de moneroj en Britio. Bizare, falsaj pundomoneroj fariĝis nun
senviktimaj krimoj, ĉar neniu persono en posedo de falsa monero
dubos pri ĝia akcepto fare de alia persono, ankaŭ ne eblas
malnobligi valutojn, kiu siavice estas de longe afero prizorgata de
la ŝtato mem. Kondiĉe ke la registaro kontrolu la proporcion de
falsaj moneroj en cirkulado kaj malgrandigu sian oficialan
produktadon, la enfluo de falsaj moneroj ne havos kontraŭajn
makroekonomikajn rezultojn. Historio nun kompletigis sian tutan
ciklon, kaj oni nun en Britio atingis pozicion kie signifa parto de
la nacia mono estas produktata de “privataj monfarejoj”. Tio ne
kaŭzos problemon krom se la brita publiko ne plu fidos monerojn kaj
sekve rifuzos akcepti ĉiun pundomoneron kiel ŝanĝmonon. Simila
kazo okazis en Sud-Afriko, kie la monero de kvin randoj (R5), origine
simpla latuna monero, devis esti retirata de cirkulado kaj
anstataŭata de multekoste alternativa monero, batstampata el du
malsamaj metaloj, unu flava, kaj la alia blanka.
Evidenta
solvo por la problemo en Britio estis la enmeto de pliaj sekurecaj
rimedoj ene de aŭtentikaj moneroj farinte ilin multe pli malfacile
falsigeblaj, sed strange inter la jaroj 2004-7 oni adoptis ĝuste la
kontraŭan paŝon. La desegno de la dorsoflanko de la moneroj estis
simpla, kaj la rando havis nur du ondajn liniojn, kontraŭe al la
antaŭaj eldonoj, sur kies rando estis skribaĵo, la malamiko de
falsistoj. Ĉu tiu fuŝaĵo estis simple alia ekzemplo de la oficiala
stulteco de la registaro kompare al kio okazis al la sespenca monero
en 1887? Aŭ ĉu la registaro nur faciligis al la falsistoj la
faradon de iliaj falsaĵoj, sekve la falsitaj moneroj estus malpli
troveblaj de la ordinara publiko, ŝparante al la registaro grandan
sumon en la refaro de miliardoj da pundomoneroj en cirkulado? Tre
probable moneroj daŭre estos falsataj ĝis inflacio reduktos ilian
valoron ĝis grado, kie falsigo estus neprofitebla okupo.
Intertempe,
historio diras, ke estus bona ideo por la numtempaj oficistoj de la
reĝa monfarejo rifuzi iun ajn invitojn por kristnaskaj vespermanĝoj
en Vinĉestro...
DJ
Cane