Saturday 24 January 2015

SEPARATISMO


Antaŭ cent jaroj malgranda grupo da separatistoj batalantaj por la sendependeco de Bosnio kaj Serbio el la aŭstra-hungara imperio kaŭzis la morton de la Arkiduko Frederiko Ferdinando ĵetante Eŭropon kaj la mondon en periodon de nestabileco, krizoj kaj militoj neniam antaŭe viditaj en la historio de la homaro.

Nun, dum la centjariĝo de la komenco de la Unua Mondmilito nova movado serĉanta aŭtonomion igas Eŭropon kaj la mondon rememori, kiel separatismo povas esti faktoro por la malstabiliĝo de la nuna stato de la aferoj geopolitikaj kaj ekonomiaj.

La decido de Krimeo apartiĝi de Ukrainio kaj aliĝi al Rusio obeas la forton kaj la distingeblajn motivojn de la klasikaj separatismaj movadoj. Tamen, en tiu ĉi okazo, la loĝantoj de la duoninsulo ne volas la sendependecon, sed la konsekvencoj povas esti tiel katastrofaj, kiel iu ajn alia tradicia separatismo.

La decido de la loĝantoj de Krimeo elekti propravole la sorton de la regiono kie ili vivas havas influon ne nur sur la mapo de Orienta Eŭropo. La sukceso de la entrepreno revigligas diversajn okcidentajn grupojn kun la intenco redesegni la mondan mapon.

Nur en Eŭropo tri regnoj nuntempe frontas la kreskantan premon de siaj loĝantoj favore al sendependiĝo.

Skotlando decidos en septembro, ĉu ĝi restos aŭ ne membro de la Unuiĝinta Reĝolando de Granda Britujo kaj Nord-Irlando; Katalunio pliintensigas la premon por apartiĝi de Hispanio; kaj eĉ la romantika Venecio tamburas separatismon de Italio. En la alia flanko de la Atlantiko, la franclingva kanada provinco Kebekio provas alian fojon fariĝi la plej nova nord-amerika regno. Pli ol antaŭe, separatismo montriĝas ne esti nur problemo frontata de regnoj en Afriko aŭ Azio.

La longdaŭra intereso de la Eŭropa Unio estas manteni la postmilitan ordon, kie landlimoj estas bone difinitaj kaj teritoriaj postuloj ne estas decidataj per la uzo de forto.

Krimeo ne voĉdonis por fariĝi pli libera kiel en la klasikaj separatismaj movadoj, sed anstataŭe por esti malpli libera nun sub la kontrolo de Rusio, kiu sen pafi unu solan kuglon aneksis al sia teritorio la regionon, kiu estas historia haveno de ĝia mararmeo.

Ene de la Rusa Federacio, en la Norda Kaŭkazo, ribelaj movadoj en Ĉeĉenio kaj Dagestano postulas sian propran sendependecon. Separatismo supozigas la timon perdi la potencon, naturajn mediojn, impostojn kaj loĝantaron. Ne estas regno en la mondo, kiu akceptus perdi teritorion.

Antaŭ ol Krimeo, la lasta separatismo okazinta en la eŭropa kontinento estis turmenta. Kun preskaŭ 2 milionoj da loĝantoj, la plej grandparto el albana etna deveno, Kosovo ricevis defendan apogon de NATO (Nord-Atlantika Tratakt-Organizo) en milito por apartiĝi de Serbio, kies rezulto estis la pereo de pli ol 10 mil homoj.

En 2008 Kosovo memdecidis deklari sian sendependecon, sed Rusio kaj Ĉinio ne agnoskis ĝian novan statuson. La pravigo uzata de la okcidentaj landoj por akcepti tiun memdeklaron baziĝis sub la fakto, ke la albandevena loĝantaro en Serbio vivis sub la subpremado de la serbaj aŭtoritatoj kaj suferis gravajn atencojn kontraŭ la homaj rajtoj kaj estis konstantaj viktimoj de etna purigado.

Kvankam ekonomiaj argumentoj havas centran gravecon sur la debato, tamen en la kerno de separatismo rolas kulturaj, etnaj kaj historiaj kaŭzoj krom identeca sento.

En Venecio, ĉefurbo de la norda regiono Venetio en Italio ekkomenciĝas serio da iniciatoj cele la sendependiĝon kaj resurekton de la Tre Serena Respubliko de Venecio, kies suvereneco nur finiĝis post la konkero fare de la trupoj de la franca imperiestro Napoleono en la fino de la 18a jarcento.

Loĝantoj de Veneto argumentas, ke la centra registaro en Romo kolektas ĉiujare de la preskaŭ 5 milionoj da loĝantoj de la regiono impostojn en la sumo de 70 miliardoj da eŭroj, kaj interŝanĝe ricevas publikajn servojn egalvalorajn al 50 miliardoj da eŭroj.

Ju pli legitima ŝajnas esti la rajto de la plejgrandmulto decidi pri siaj politikaj alianciĝoj laŭ sia senco de identeco, kiel okazis en Krimeo, des pli la prerogativo de memdetermino estas limigita sur internacia juro. Estas interkonsentita opinio, ke ĉio devas okazi ene de demokratia decidpovo, klare travidebla kaj akceptata de la centra registaro.

Aktuala ekzemplo okazas en la Unuiĝinta Reĝlando de Britujo.

Laŭ akordo farita antaŭ du jaroj, post longa traktado inter la brita kaj skota parlamentoj, en septembro okazos referendumo en la tuta Skotlando. Responde al unu sola demando la skotoj devos decidi “jes” aŭ “ne” pri la apartiĝo de sia lando al unio, kiu daŭras jam tricent jarojn.

Rezulto de enketo farita en marto 2014 montris, ke 57% de la skotoj voĉdonos “ne” al la separiĝo, certe influitaj de la ekonomiaj konsekvencoj sekve de la rompo kun Londono. Oficiale, la britaj regantoj diras, ke Skotlando estas pli forta ene de la Unio kaj ke la Unuiĝinta Reĝlando estas pli forta kun Skotlando. La konservativa ĉefministro de Britio avertis, ke sendependa Skotlando ne plu povos uzi la britan pundon kaj certe frontos malfacilaĵojn por eniri la Eŭropan Union.

Hispanio havas specialan intereson bari la aliĝon de novaj sendependaj ŝtatoj al la eŭropunia bloko. De la sudo ĝis la nordo diversaj separatismaj movadoj aktivas en ĝia teritorio. La registaro en Madrido baris ĉiujn provojn de la aŭtonoma regiono Katalunio lanĉi sian propran referendumon.

Pro la pligraviĝo de la ekonomia krizo en Hispanio, kie la meza nivelo de senlaboreco estas la duoblo de tiu en la eŭrozono, apogo al sendependiĝo en la regiono kreskis. Katalunio estas tre industriigita regiono kaj prikalkulas, ke 43 cendoj de ĉiu eŭro pagitaj al la centra registaro ne revenas al la regiono. En novembro, la katalunoj voĉdonos en referendumo eĉ sen la konsento de Madrido, kiu konsideras la agon nekonstitucia.

Ekster Eŭropo separatismo ankaŭ furoras.

En Kanado, la gvidantoj de la politika partio Québécois havas kiel ĉefan celon igi la provincon Kebeko nova lando.

Kun 8 milionoj da loĝantoj kaj la plejgrandparto uzanta la francan kiel sian unuan lingvon, Kebeko estas la dua plej loĝata provinco de la lando.

Laŭ la separatistoj, la sendependa Kebeko garantios la kontinuecon de la servoj liverataj de la nuna federacia registaro, sed ĝi tiam povos reinvesti la kolektitajn impostojn laŭ sia bontrovo, modernigante sian politikan sistemon, stimulante la produktadon de elektra energio kaj precipe ĝi povos liberigi sin de la importo de nafto.

En 1980 kaj 1995 okazis referendumoj. Ambaŭ rifuzis la proponon de la separatistoj, sed la lasta prezentis diferencon de iomete pli ol 1% favore al la kontraŭuloj, statistiko kiu ankoraŭ nutras la esperon de favora rezulto en la estonteco.

Estas ankoraŭ frue por prognozi, ĉu la nova ondo de separatismoj florantaj en la okcidento fakte determinos la novajn landlimojn de la postmilita mapo. Sed io ŝajnas esti certa: la eterna deziro pri sendependeco de la popoloj daŭre estos grava elemento de monda nestabileco.