DATUMARO

(Koncizigita versio de ĉi tiu artikolo aperis sur la paĝoj de la revuo MONATO (Februaro, 2014) kaj estas kopirajto © de www.monato.net )

 

Interreto refasonis la manieron kiel la homaro komunikiĝas. Ĝi ŝanĝis la metodon kiel entreprenoj komercas, registaroj funkcias kaj homoj vivas.

Iom malpli konata estas tio, ke nun estas pli da informoj ŝvebantaj en la aero ol iam antaŭe, kaj tiuj samaj informoj estas uzataj por eksterordinare novaj celoj.

Oni povas nun lerni el granda datenaro kun rezultoj kiujn oni ne povus antaŭe kompreni per la simpla analizado de malgrandaj kvantoj da informoj.

En la jaro 2000 nur kvarono de la mondaj informoj estis enregistrita sur ciferecaj arkivoj. La resto restis konservita sur papero, mikrofilmo kaj sur alispecaj analogaj medioj.

Ĉar la kvanto da ciferecaj datumoj plivastiĝas galope kaj duobliĝas ĉirkaŭ ĉiu tria jaro la situacio nun rapide inversiĝis. Hodiaŭ malpli ol 2% de ĉiuj konservitaj informoj ne estas en cifereca formo.

La trakto de grandaj kvantoj da informoj postulas profundajn ŝanĝojn en la maniero kiel informoj estas analizataj. Inter aliaj plej gravas la ordigo kaj uzo de amaso da informoj, ol la decido favori malgrandajn kvantojn aŭ nur specimenojn en la maniero kiel statistikistoj faris dum jardekoj. Oni devas direkti siajn preferojn al pura, nedifektita datumaro kaj eviti la elekton de malordigitaj informoj. En multaj okazoj oni devas rezigni la serĉadon por trovi la kialon pri aferoj, sed akcepti alternative korelaciojn.

Granda datumaro helpas respondi al kio, sed ne al kial pri la stato de la aferoj, kaj tio kutime sufiĉas.

Big data (anglalingva esprimo uzata por difini datumaron tre grandan kaj kompleksan, malfacile analizeblan nur per la uzo de tradiciaj datumanaliziloj) eble povos ŝanĝi la manieron, kiel oni perceptas la mondon. Ĉar pli kaj pli da datumaro estas aldonata kun la intenco kompreni eventojn kaj fari decidojn, oni nun ŝajne trovos, ke pluraj aspektoj de la vivo estas probabloj anstataŭ certecoj.

Pluraj sciencistoj kredas, ke big data originis dum la cifereca revolucio de la 1980aj jaroj pro la progreso de mikroprocesoroj, inteligentaj algoritmoj kaj el la ĝenerala uzo de komputiloj kun grandkapabla memoro kaj programaro ebligantaj samtempan analizon de pli granda kvanto da informoj en orda maniero.

Komputiloj kaj interreto kontribuas al big data pro la malaltigo de la kostoj pri kolektado, traktado, konservado kaj interŝanĝado de informoj. Sed en la kerno, big data estas nur la lasta ŝtupo de la homaro en la serĉo por la kompreno kaj kiomo de la mondo.

Big data ankaŭ helpas la evoluigon de klareco en demokratia administrado. Kelkaj rekomendas la ideon pri “publika datumaro”, kiu iras preter la leĝojn de libera informado nun tre oftajn en disvolviĝintaj demokratioj.

Apogantoj de la movado pri libera informado insistas ĉe registaroj por ke la vasta kvanto da informoj konservata de la ŝtato estu facile alirebla por publika konsultado. En alia flanko, registaroj devas protekti siajn ŝtatanojn kontraŭ nedezirinda merkata superrego de grandaj kompanioj, kiuj amasigas grandegajn kvantojn da informoj pri siaj klientoj kaj iliaj vivmanieroj.

Intertempe, maltrankviliĝo pri manko de privateco en la konservado de informoj pliintensiĝas ĉar ju pli da informoj estas aldonataj al datumbazoj des pli riske la privataj informoj fariĝas publike alireblaj, kaj tiun alireblecon la nunaj teknologioj kaj leĝoj apenaŭ traktas.

Registaroj bezonos protekti siajn ŝtatanojn kaj merkatojn kontraŭ la misuzo de big data kontraŭe big data riskos fariĝi big brother. En ĉiuj landoj, sed aparte en la nedemokratiaj, big data pliintensigas la ekzistantan nesimetriecon de forto inter la ŝtato kaj la popolo.

Big data pretas ŝanĝi la manieron kiel oni vivas, laboras kaj pensas. La monda percepto fundamentita sur la graveco de kaŭzo kaj efekto nun estas defiata de la supereco de la korelativeco.

La posedo de scio, kiu iam signifis komprenon de la pasinteco nun eksignifas kapablon prognozi la estontecon. La defioj farataj de big data ne estas facile solveblaj. Ili estas simple la sekvanta ŝtupo en la senfina debato por la plej bona kompreno de la mondo.

Big data estas rimedo kaj ilo. Sed la centra distingo inter ili estas la malkapablo prognozi la homan instinkton, hazardon kaj eĉ erarojn. Ĝi celas informi anstataŭ klarigi. Ĝi kondukas nin al kompreno aŭ miskompreno, depende de la maniero kiel ĝi estas traktata.

Esence, big data signas la momenton kiam informsocio finfine plenumos la promeson sugestitan en sia nomo. Datumaro ĉefrolos. La ciferecaj bitoj amasigitaj povas nun esti uzataj en nova maniero por servi novan celon kaj malŝlosi novajn valorformojn. Adopto de tia teknologio estos prudenta nur post kompreno de ne nur ĝia povo sed ankaŭ de ĝiaj limigoj. Sed tio postulos novan pensmanieron kaj defios instituciojn kaj socianojn.

EŬROPA INTEGRIĜO

(Koncizigita versio de ĉi tiu artikolo aperis sur la paĝoj de la revuo MONATO (Februaro, 2014) kaj estas kopirajto © de www.monato.net ) La Eŭropa Unuiĝo naskiĝis el la cindroj de la dua mondmilito kaj el la turmentiĝo de la frumalvarma milito kiel projekto por la konstruo kaj daŭrigo de paco kaj prospero tra la kontinento. Por plenumi sian mision en la 21a jarcento ĝi bezonas paŝi antaŭen al pli granda
integriĝo.

Malpreciza mandato kaj manko de institucia klareco estas la kerno de la kurantaj problemoj de la organizo.

Krom se la triopo Eŭropa Komisiono, Eŭropa Konsilio kaj Eŭropa Parlamento povos akiri legitimecon inter la eŭropaj ŝtatanoj kaj transformi la Eŭropan Unuiĝon en veran federacian unuiĝon kun komunaj fiskaj kaj ekonomiaj politikoj harmonie al la eŭro, la komuna valuto, Eŭropo maltrankviliĝos pri sia estonteco kaj daŭre trovos, ke ĝia socia modelo estos ruinigita de pli kaj pli konkuranta tutmonda ekonomio.

La unua paŝo antaŭen devas esti la disvolvigo de strategio bazita sur ekonomia kresko kaj sekve eskapi el la kuranta ŝuldokateno. Strukturaj reformoj nur povas sukcesi en ligo kun kreska prognozo.

Por subteni reformon, la unuiĝo bezonas klaran vojon pri legitimeco sed, en alia flanko, limigitan centran administradon. Por tio estus necesa la kreado de administra instanco rekte sub la ekzamenado de la eŭropaj ŝtatanoj kaj konsekvence agnoski la plifortigon de la Parlamento kiel malalta leĝofara ĉambro kaj la Konsilio kiel altĉambro.

La ŝlosilo por la kreado de federacia Eŭropo kun legitimitaj regantaj institucioj restas sur la taŭga efektivigo de la principoj pri subvencieco, kie la plej altaj niveloj de la registaro kontrolos nur tiujn funkciojn kaj respondecojn, kiuj ne povos esti plenumataj en plej malaltaj niveloj.

Proponantoj de federacia Eŭropo bezonos prezenti sian kazon al kreskante skeptika eŭropa publiko. Ne sufiĉos reliefigi nur la gajnojn de unuiĝinta kontinento havanta la plej grandan merkaton kaj liberan movon de laborfortoj kaj kapitalo en la mondo, sed ankaŭ rekoni la netaŭgecon de la ekzistantaj strukturoj de Eŭropo se la kontinento volas sukcesi en la kreskanta tutmondiĝo.

Eŭropo havas hodiaŭ 7% de la monda loĝantaro, fabrikas 25% de la produktaĵoj en la mondo kaj kalkulas je 50% de la monda sociala elspezo. Sen iu ajn reformo la financado de ĝia malavara ŝtata bonfara servo fariĝos pli kaj pli malfacila en la treege konkuranta internacia ekonomia medio.

Historio donis kelkajn ekzemplojn de sukcesaj politikaj federacioj. En la 1780aj jaroj Usono estis maldense loĝata manpleno de novaj ŝtatoj kun komunaj kulturo kaj lingvo, sed la ekzemplo ne taŭgas por la hodiaŭa Eŭropo. Homoj loĝantaj en la svisaj kantonoj bezonis jarcentojn por konatiĝi unu kun la aliaj. Kaj tiam sekvis longa konfederacia periodo antaŭ ol moviĝi al plena federacio en 1848. Tiu transiro nur plenumiĝis post historia momento de grandaj puŝoj inter liberaluloj kaj konservativuloj, protestantoj kaj katolikoj.

Lasinte jardekojn de iompostioma integriĝo malantaŭ ĝi kaj nun troviĝante ene de rapide moviĝanta mondo antaŭe, Eŭropo devos plenumi la movon al plena politika unuiĝo post jaroj aŭ jardekoj, kaj ne post jarcentoj. Tamen sekvi la svisan modelon estus utile.

Liberaj merkatoj estas gravaj precize ĉar ili permesas homojn sen komuna identeco labori kune, eĉ se ili malamas sin reciproke. Tiaspeca integriĝa procezo bone funkciis en Eŭropo ĝis nun, sed por solidigi tiuj atingojn la eŭropaj institucioj devas sekvi la sukcesojn jam plenumitajn de la merkatoj. Tiuj institucioj devos esti limigitaj al provizo de servoj de komuna intereso, kun minimuma interveno en la ordinara vivo de la naciaj membroŝtatoj.

Eŭropo bezonas fortan sed limigitan centran administradon entenantan kiel eble plej multe da loka diverseco kaj ekvilibro de prioritatoj. Ŝtata administrado pli bone funkcias ĉar ĝi estas pli respondeca kaj legitima al siaj ŝtatanoj se ĝia amplekso estas malgranda. Kontraŭe, merkatoj pli bone funkcias en granda skalo.

Sektoro nepre bezonanta pli centran reguligon kaj institucian direkton estas tiu de financoj.

Estas kritikinda la ideo, ke membroŝtatoj konservu malsamajn regulojn ene de komuna kaj integrita spaco kie financaj institucioj funkcias libere. La foresto de unuforma regularo kaŭzos maltrankvilon en la evento de estontaj financaj krizoj pro la novaj konkurantaj defioj de la tutmonda ekonomio. Eŭropaj landoj devas ankaŭ konsenti pri la reciproka traktado de la pagbilanco de la eksterlanda komerco kaj pri la harmoniigo de minimuma taksado kun la celo financi la komunan eŭropan buĝeton.

Kvankam federacia Eŭropo devas esti malfermita al ĉiuj eŭropaj membroŝtatoj tamen la demokratiaj registaroj de ĉiuj ŝtatoj devos decidi ĉu estas longdaŭra intereso la aliĝo al la federacio aŭ anstataŭe elekti eksiĝon, kaj ne simple akcepti la kondiĉojn truditajn de altaj instancoj. Estas iluzio la kredo, ke forta politika unuiĝo povas esti konstruata sur malforta lojaleco rezultinta de riproĉeblaj traktatoj. Ĝi devas fonti el popola mandato.

Specifaj solvoj por la politika funkciado de unuiĝinta Eŭropo ne mankas.

La Eŭropa Parlamento povus elekti la ĉefdirektoron de la Eŭropa Komisiono, kiu siavice organizus kabineton de ministroj el la grandaj politikaj partioj funkciantaj en la parlamento. Tio inkluzivus financan ministron kun la kapablo meti impostojn kaj pretigi konsiderindan buĝeton por la tuta Eŭropa Unuiĝo. La fokuso de la financa ministro estus makroekonomia kunordigado, kaj ne mikroekonomia administrado.

Aliaj postenoj en la kabineto respondecus pri la supernacia eŭropa administrado de la defendo, eksterlanda politiko, energifontoj, infrastrukturo kaj simile. Decidoj pri aliaj aferoj estus respondeco de la naciaj registaroj ene de la federacio. La Eŭropa Kortumo de Justico arbitracius disputojn inter la Komisiono kaj la membroŝtatoj.

Tamen la kerna faktoro nun estas, ke la kuranta sistemo ne funkcias kontentige. Elekto de pli intima integriĝo ol la nuna pli malpli libera sistemo estus multi pli prudenta kaj alloga.

TELEAVIOJ

(Koncizigita versio de ĉi tiu artikolo aperis sur la paĝoj de la revuo MONATO (Januaro, 2014) kaj estas kopirajto © de www.monato.net )

Konvencia militado estas formo de militado kondukata per la uzo de konvenciaj armiloj kaj batalkampaj taktikoj inter du aŭ pliaj ŝtatoj en malfermita konfronto. La fortoj en ambaŭ flankoj estos tre bone difinitaj kaj batalas uzante armilojn precipe celantajn la kontraŭan armeon sen la uzo de kemiaj, biologiaj aŭ nukleaj armiloj.

Kelkaj kritikistoj komencas ekzameni la valoron de regulaj armeoj kie soldatoj frontas kaj konvenciajn kaj nekonvenciajn fortojn je neatenditaj okazoj kaj lokoj. La sukceso de la batalo dependos de informaliro kune kun rapida analizo kaj kompreno de la situacio dum la batalo.

En ampleksa koncepto malinstigo al milito estas bazita sur la kapablo venki batalantojn kaj surogatajn militistojn de malamikaj ŝtatoj. La militoj en Irako kaj Afganio montris, kiel grava estis por la alianciĝintaj armeoj la ebleco batali kontraŭ ne nur regulaj armeoj sed ankaŭ neŝtataj organizoj.

Intencaj planitaj ekstermadoj uzante teleaviojn (senhoma aera veturilo konsistanta el telekomandata roboto, angle drone) fariĝis ofta kontraŭterorisma praktiko.

Ekde tiam, kapabligitaj de grandegaj progresoj en informado kaj komputila teknologio teleavioj fariĝis nerezisteble allogaj al militaj kaj policaj fortoj tra la disvolviĝintaj landoj liverante financan abundon por la fabrikantoj.

Nuntempe, la gamo de teleavioj varias inter grando simila al eta kolibro uzata precipe por aera observado ĝis la grando de aviadilo kapabla porti misilojn. Miniaturigo promesas la konstruon de teleavioj nutrataj de sunenergio ne pli grandaj ol insekto kun la kapablo flugi senfine aŭ stiritaj en konstruaĵojn kun la celo spioni aŭ mortigi.

Kelkaj teleavioj estas nun komerce uzataj en diversaj manieroj. Sed ilia milita uzo fariĝis la fokuso de la atentoj. En la komenco ilia uzo estis precipe por observado kaj kontrolado de suspektindaj movoj. Nun kelkaj registaroj aprobas ilian uzon por intence planitaj eliminadoj. La teleavioj spuras kaj atakas identigitajn militantojn aŭ individuojn, kies konduto observata per la teleavioj redonas modelon de tipa militanteco.

Teleavioj estas iloj. Spiti ilian taktikajn kaj teknologiajn trajtojn ili ne ŝanĝas la fundamentan naturon de milito. La uzado de teleavioj kaj specialaj armeoj malpligrandigas la kostojn, riskojn kaj postlasaĵojn.

Kiel ĉiu militago teleaviaj atakoj spronas neatenditajn sociajn kaj politikajn konsekvencojn kaj efektive trans la kontrolo de la militantoj.

Liberalistoj reflekse enkadrigas intencajn planitajn ekstermadojn kiel atencojn kontraŭ konstitucia kaj internacia juro. Malsame ol torturo, intence planitaj ekstermadoj estas jure akceptataj sub certaj kondiĉoj. La elekto kiun leĝon apliki estas kelkfoje politika decido anstataŭ sekvi deklaron bazitan sur vidpunkto pure jura.

Milito kontraŭ terorismo komenciĝis en pli granda skalo post la atako de la 11 septembro 2001 al la ĝemelaj turoj en Nov-Jorko kaj kreis atmosferon de timo en kiu civitanaj rajtoj, moralaj konsideroj kaj ofte internacia juro havis rolon nur kiel pasive observantaj instancoj.

Estas pli kaj pli klare, ke teleaviaj atakoj plejparte anstataŭigas infanteriajn soldatojn. La proporcio de la kostefekto dependas de la politika celo de la konflikto kaj strategiaj cirkonstancoj de la atako.

La absoluta manko de respondeco povas konduki al senbrida uzo de teleavioj en militado. Nerealaj konceptoj pri militado en moderna mondo fiaskas redoni la veran nocion pri kio estas konflikta zono. Ekster armkonflikta zono la pereo de civila spektanto rezulte de la flankaj konsekvencoj de teleavia atako ne povas esti tolerata. Laŭ la vidpunkto de la armeo, la teleavia programo estas esence sekreta operaco, kiu estas relative malmultekosta rilate monon kaj pereojn se komparata al konvencia militado.

Adopto de teleavia teknologio estas perdita kaŭzo en longdaŭra periodo, kaj povos konduki al nova konkuro de armado kaj sekvi starigi la fondojn por internacia sistemo, kiu estas pli kaj pli perfortema, malstabila kaj dividita inter tiuj havantaj teleaviojn kaj tiuj kiuj estas la viktimoj de ties atakoj.