FORTUNO FALKLANDAJ

(Koncizigita versio de ĉi tiu artikolo aperis sur la paĝoj de la revuo MONATO ( Oktobro 2012) kaj estas kopirajto de © www.monato.net )

Milito kontraŭ Argentino en 1982 atentigis al ekzisto de antaŭe neglektita insularo. Socia kaj ekonomia revolucio sekvis.

La ĉefurbo Port Stanley, kie 4/5 de la tuta 3.000 loĝantaro loĝas transformiĝis de stagna, imperia vilaĝo al regiona centro. Kelkaj plej aĝaj loĝantoj ankoraŭ portas sportjakojn kvazaŭ ili estus membroj de golfklubo en la 1950aj jaroj. Sed la plej granda parto de la lokaj viroj nun vestas ŝaflanajn puloverojn, portas spegulitajn sunokulvitrojn kaj kaprobarbon ˗ la fasono de la prosperaj blankuloj de la suda hemisfero.

La insulanoj konstruis multe pli entreprenistan socion, ol ĝi kutime estis antaŭe. La loka ekonomio estis izolita de la lastatempa monda ekonomia krizo. La pasintan jaron la registaro montris pluson de 20 milionoj da eŭroj en siaj kontoj.

Neniu dubas, ke ĉi tiu longdaŭra prospero okazis post la liberigo de la insuloj fare de la brita registaro sub la regado de la ĉefministrino Margareth Thatcher. Sed la vero estas iom pli komplika. La prospero rezultis de kvar jardekoj de ŝtatorientita kapitalismo, ekonomia filozofio senkreditigita de Thatcher, kiu anstataŭe favoris privatan entreprenemon.

En 1975 la Falklandaj Insuloj estis apenaŭ eta, malproksima brita teritorio, tre dependa de ŝafobredado, grava koncerno por la tiam ĉefministro Harold Wilson. En Stanley kaj en la internlando estis granda divorcprocento, tre malmultaj virinoj kaj tro multe da drinkado. Laboristoj en farmoj dependis de siaj estroj en kvazaŭ feŭda rilato. Manko de publikaj oportunaĵoj kaj preskaŭ neekzistantaj karieroportunoj aŭ entreprenemo turmentis la insulanojn.

Solvo proponata estis ŝtata investado. Oni rekomendis la konstruadon de pliaj ŝoseoj, pli grandan lernejon kaj flughavenon, bienon, helpon al luprenantaj farmistoj dezirantaj aĉeti la okupatan bienon. Plej grava propono estis la esploro pri la ekzisto de ekspluateblaĵoj submaraj kiel nafto kaj gaso, kaj la kreado de fiŝkapta zono ĉirkaŭ la insuloj. La mono por financi ĉi tiujn entreprenojn venus plejparte el Londono.

La loka registaro pagas por la insulanoj la studadon ĉe britaj universitatoj kaj ankaŭ por la tuta infrastrukturo de la insulo. La kvazaŭ skandinava nivelo de ŝtata protektado ne necese postulas skandinavan impostigadon. En la insuloj tute ne ekzistas aldonvalora imposto. Benzeno kaj dizelo estas impostimunaj. Domposedado estas senimposta kaj laŭenspeza imposto estas konsiderata malalta kompare al la niveloj de Britio.

Du kialoj klarigas tiun ekonomian miraklon. La unua estis la speciala traktado de Britio disdonita al la insuloj post la milito kontraŭ Argentino, kiu inkluzivas la pagon de la defendkostoj de la insuloj po 24.000 eŭroj por ĉiu insulano, preskaŭ la duoblo de la nivelo de la publika elspezo por ĉiu civitano loĝanta en Britio. La dua motivo rilatas al la fiŝkapta industrio. Verŝajne estas pli da homoj laborantaj sur fiŝkaptantaj boatoj en iu difinita tempo ol la tuta civila loĝantaro sur la insulo.

Ekde 1986, post la fondo de fiŝkapta zono bazita sur la 200 mejla dummilita ekskludzono ĉirkaŭ la insuloj, la registaro de la Falklandaj Insuloj vendis licencojn por fiŝkaptado al ŝipoj el Hispanio kaj Ekstrema Oriento. Tiu komercado reprezentis inter kvarono ĝis tri kvaronoj de la tuta jara enspezo de la registaro.

Pro la malkresko de la fiŝkapta industrio la esperoj por la longedaŭra prospero kuŝas nun sur la naftoindustrio. En la 1970aj jaroj oni trovis, ke la ĉirkaŭa marfundo apartenis al sedimenta baseno taŭga por naftoprospektado. En la 1990aj la registaro aŭkciis licencojn por la prospektado de nafto. Iom da minerala oleo estis trovita, sed tuj poste la prezo de nafto falis, farinte la prospektadon neprofitdona. Nun la prezo de barelo da nafto en la internacia merkato estas relative alta kaj esplorado rekomenciĝis.

La impostoj kaj esplorrajtoj portos al la registaro de la Falklandaj Insuloj enspezon de kelkcentmilionoj da eŭroj sen iu ajn malfacilo. La totala nuna jara enspezo de la registaro estas 50 milionoj da eŭroj.

Pro la nafto la vivmaniero de la insulanoj ŝanĝiĝos radikale. Nova falklanda socio ekaperas, kie nur duono de la loĝantoj naskiĝis sur la insulo. La restantaj estas precipe britoj dungitaj pere de fiksitaj kontraktoj, kelkcento da ĉiliaj elmigrintoj kune kun loĝantoj venintaj el la brita atlantika teritorio Sankta Heleno.

Kiel plej bone uzi la monon rezultontan de la naftoprospektado fariĝis grava koncerno por la loka registaro. La plej bezonata infrastrukturo rilatas al nova kajo por turistoj en Stanley por akcepti la kreskantan nombron da krozoŝipoj survoje al Antarktio. Tamen malgranda loĝantaro eĉ kreskanta kun grandaj esperoj povus apenaŭ eluzi tiel grandan publikan investadon. Post kompletigo de la publika infrastrukturo la enspezo de la prospektado de nafto tre verŝajne estos investita en socian ŝtatfonduson, simile al la norvega modelo.

En Britio tradicie oni rigardas transmarajn teritoriojn kiel la Falklandaj Insuloj kaj Ĝibraltaro velkantaj imperiaj restaĵoj. Eble tiu sinteno estas malaktuala. Nun, aparte de historia kaj politika gravecoj, la insuloj povos havi influpovon komparan al la plej disvolviĝintaj regionoj de Britio.